By
Çoğu kez Alevilik ile karıştırılan veya Alevilik inancını küçümsemek için bir araç olarak kullanılan “Kızılbaş” kavramı aslında Alevilik inancının temelini oluşturmaktadır. Şöyle izah etmek gerekirse, Uhud Muharebesi (625) esnasında Hz. Muhammed’e Mekkeli müşriklerin saldırılarına karşı kendisini siper eden Hz. Ali, başından aldığı kılıç darbesi ile yaralanarak başı al kanlara boyanınca artık O “Kızılbaş” olarak bilinir olmuştu.
Hz. Ali’nin taraftarları ise bu olaydan sonra sembolik olarak kızıl başlık ile savaşa gidince bu inancın etrafında toplanan kimseler “Kızılbaş” olarak anılır oldular. Bir başka iddiaya göre Kızılbaş, Şah İsmail döneminde Suriye’de bulunan askerler kırmızı sarık takarak kendilerini herkesten ayırmışlardır. Bir düşünce ise Orta Asya’dan Anadolu içlerine kadar göç eden Türkmen boylarıyla alakalıdır. Düşünceye göre bu Türkmen boyları, İslamiyet ile tanışmadan çok önce Şia ile tanışarak inancı benimsemiş ve kafalarına kırmızı kalpak takmışlardır. Kızılbaş inancı ile ilgili birçok rivayet bulunmasına rağmen Osmanlı döneminde Anadolu’da iyice nüfusu artan ve vatanlarına katkıları dokunan Kızılbaş halk, Osmanlının son dönemlerinde çıkan isyanlara dahil oldukları için antipati ile karşılanmaktadırlar. Yazımızın ilk başlarında “Kızılbaş” kavramının bir aşağılama olarak kullanıldığına değinmiştik. Bu aşağılamaya karşı Aleviler, Kızılbaş inancından oldukları için gurur duymaktadırlar. Çünkü Kızılbaşlık, Hz. Ali’ye bağlandığı için kutsal sayılmaktadır. Türkmen boyları arasında söylenegelen “Karabörk”, “Yeşilbaş”, “Kızılbörklü” kavramları Kızılbaş inancını ayrıştırmak için topluma aşılanmıştır. Karabörk takan kimseler boyun içinde bulunan Sunni kesimi ifade etmektedir. (1) (2) (3)
Kızılbaş İnancı Hakkında Süregelen Rivayetler
Acaba Kızılbaş inancı, Sunni tarikatların Alevi halk ile arasındaki büyük bir çatışmadan doğmuş olabilir mi? Bunun ilk ibareleri Erdebiliye tarikatı olarak bilinen ve İran Şahı İsmail’in atalarından biri olan Şeyh Safiyuddin tarafından kurulan Sunni oluşumdur. Fakat Şah saltanat kavgasında öldürülen Şeyh Şah İbrahim’in oğlu olan Şeyh Cüneyd zamanında Şia mezhebi ile tanışmıştır. Şeyh Cüneyd, böylelikle Anadolu, Azerbaycan ve Suriye’de bulunan Batıni ve Şia mezheplerinin desteğini kendi saflarına çekmek istemiştir. Şeyh Cüneyd’in ölümünden sonra onun yerine Erdebil Sufileri tarafından “tanrının zuhuru” olarak adlandırılan Şeyh Haydar geçmiştir. Şeyh Haydar 12 köşeli kızıl taç takarken kendisine bağlı kişilere de kızıl taç giydirince “Kızılbaş” kavramı ile eş tutulmuştur. 1501 yılında Şeyh Haydar’ın oğlu Şah İsmail, Türkmenlerin desteği ile Akkoyunluların elinde bulunan Tebriz’i ele geçirince Kızılbaşlık resmileşmiştir. Anadolu Kızılbaşları, Tebriz ele geçirildikten sonra kurulan Safevi Devleti yıkılıncaya dek Şia mezhebine bağlılıklarını sürdürmüşlerdir. Fakat Şah II. İsmail, döneminde Yavuz Sultan Selim tarafından uygulanan saldırı ve kıyıma rağmen Kızılbaş inancı günümüze kadar inançları ve dini gelenekleriyle taşınmayı başarmıştır. Kızılbaş inancı yüzyıllarca Anadolu topraklarında Bektaşilik olarak bilinmiştir. Her ne kadar Bektaşilik ve Kızılbaşlık birbirine karıştırılsa da Bektaşiliğe herkes girebilirken Kızılbaş olabilmek için Kızılbaş soyundan gelmek şarttır. (4)
Pir Sultan Abdal’in Sözleriyle Kızılbaşlar
Gidi yezid bize Kızılbaş demiş
Meğer Şah’ı sevmiş dese yoludur
Yetmiş iki millet Sevmez Şah’ı
Biz severiz Şah’ı Merdan Ali’dir.
Kırkımızda bir katara dizildik
Hakk Muhammed ümmetine yazıldık
Hakikat şerbeti olduk ezildik
Biz içeriz bize sunan Ali’dir.
Gidi yezit biz haram yemedik
Batındaki gördüğümüz demedik
İkrar birdir dedik geri dönmedik
Yedileriz birincimiz Ali’dir.
Muhammed dinidir bizim dinimiz
Tarikat altında geçer yolumuz
Hem Cibril-i Emin’dir rehberimiz
Biz müminiz mürşidimiz Ali’dir.
Pir Sultanım, Nesimi’dir pirimiz
Evvel kurban ettik Şaha serimiz
Oniki imam meydanında darımız
Biz şehidiz serdarımız Ali’dir.
Kaynaklar
1)- http://www.sorularlaislamiyet.com/article/2802/kizilbaslik-ne-demektir.html
2)- http://www.piryolu.com/forum/alevi-nedir-alevi-tarihi/3073-kizilbas-nedir.html
3)- http://kizilbas.nedir.com/
4)- http://www.mavirize.com/genel/kizilbas.html
